Czosnek niedźwiedzi jest rośliną, która w stanie dzikim występuje w runie wilgotnych lasów równikowych, często tworząc rozległe łany, a także na terenie Europy oraz na wschodzie, aż po Ural i Kaukaz. W Polsce, często można go spotkać na południu, rzadziej na północy kraju. Na stanowiskach naturalnych objęty jest częściową ochroną gatunkową, dlatego do celów leczniczych stosuje się surowiec pochodzący z jego upraw. Według legendy, jego podstawowa nazwa ma związek z pierwszym pokarmem niedźwiedzi, spożywanym zaraz po przebudzeniu ze snu zimowego. To właśnie po czosnek niedźwiedzi, zwany także czosnkiem cygańskim czy cebulą czarownic, sięgały zwierzęta budzące respekt, zaraz po wyjściu z gawry. Biologia i uprawa Czosnek ten znacznie różni się od znanego wszystkim czosnku pospolitego, gdyż nie występuje pod postacią cebuli, ale zielonych, szpiczasto zakończonych liści o krótkich łodygach. Wyglądają one bardzo podobnie do liści konwalii czy jesiennych krokusów, jednak po zerwaniu wydzielają typowy dla czosnku charakterystyczny zapach. Drobne, delikatne i białe kwiaty rośliny, zebrane są w większe, półkuliste baldachy. Do niedawna, czosnek ten można było spotkać jedynie na stanowiskach naturalnych, w pobliżu rzek, jezior lub wilgotnych i cienistych lasów liściastych, szczególnie bukowych. Obecnie, bez problemu możemy kupić nasiona i cebulki tej rośliny, co umożliwia jego uprawę także we własnym ogrodzie. Uprawa cebuli czarownic nie jest zbyt trudna, ponieważ roślina ta dobrze znosi niskie temperatury i nie wymaga szczególnych zabiegów pielęgnacyjnych. Preferuje stanowiska półcieniste i cieniste oraz gleby próchnicze, żyzne i wilgotne, o obojętnym lub lekko zasadowym odczynie pH podłoża. Dziki czosnek, jak również nazywana jest ta roślina, bardzo dobrze będzie czuł się pod drzewami i w zacienionych zakątkach ogrodu, gdzie po upływie kilku lat, utworzy piękny, zielony dywan. Zbiór, suszenie i przechowywanie Najczęściej wykorzystywanym surowcem jest całe ziele lub sam liść czosnku niedźwiedziego. Surowiec należy zbierać tylko w maju, czyli przed przekwitnięciem rośliny. Ziele oraz liście, które zbierzemy pod koniec kwitnienia, podczas suszenia zawsze żółkną i brązowieją, czyli nie będą nadawały się do użytku. Cebulki natomiast, wykopuje się późnym latem lub jesienią. Suszenie surowca powinno odbywać się w miejscu ciepłym, suchym i przewiewnym, w którym panuje półmrok. W warunkach domowych, liście najlepiej jest suszyć przy piecu lub w piekarniku. Nie należy suszyć rośliny zbyt długo, gdyż liście mogą zżółknąć, co skutkuje utratą ich właściwości leczniczych. Ususzony i pokrojony czosnek przechowujemy w ciemnym miejscu i najlepiej w szklanych naczyniach, gdyż plastikowe czy metalowe pojemniki nie nadają się do przechowywania ziół. Kiszenie Kiszony czosnek cygański jest doskonałą formą wykorzystywania tej rośliny, także w okresie zimowym. Wystarczy młode liście wraz z ogonkami umyć, pokroić i włożyć do słoika. Tak przygotowany słoik powinniśmy zalać wodą z solą, dodając ewentualne przyprawy. Po upływie dwóch tygodni roślina będzie gotowa do spożycia. Czosnek w takiej formie możemy przechowywać nawet miesiącami i używać do zup, sosów czy bigosu. Czosnek niedźwiedzi – właściwości Czosnek niedźwiedzi jest rośliną niezwykle mocno docenianą w ziołolecznictwie. Kwitnie on na przełomie marca i kwietnia, a więc w okresie, kiedy wielu z nas zmaga się z objawami przesilenia wiosennego. Roślina ta jest kopalnią wielu cennych dla zdrowia substancji. Czosnek obfituje w witaminę C, która wzmacnia odporność organizmu, witaminy A i E, które dbają o sprawność widzenia, witaminy z grupy B oraz bardzo ważne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu mikro- i makroelementy, takie jak siarka, selen, żelazo czy mangan. W cebuli czarownic wiele jest również aminokwasów, olejków eterycznych czy flawonoidów, które likwidują wolne rodniki. Co więcej, czosnek niedźwiedzi posiada allicynę, która wykazuje właściwości bakteriobójcze. Tak imponujący skład omawianej rośliny sprawia, ze uznawana jest jako środek grzybobójczy, mający ponadto zdolność do niszczenia bakterii i wirusów. Działanie czosnku niedźwiedziego jest podobne do tego, jakim wyróżnia się czosnek pospolity, przy czym ma nieco łagodniejszy smak i aromat oraz jest łatwiej trawiony przez organizm. Dziki czosnek: działanie i zastosowanie Roślinę tę warto mieć pod ręką przede wszystkim w okresie zwiększonej zachorowalności na przeziębienia i grypę, ponieważ działa przeciwzapalnie, przeciwgorączkowo oraz wzmacniająco. Czosnek niedźwiedzi nazywany jest coraz częściej naturalnym antybiotykiem, ponieważ jego mechanizm działania jest zbliżony do antybiotyków syntetycznych – niszczy on bakterie odpowiedzialne za procesy chorobotwórcze, nie zaburzając przy tym naturalnej flory bakteryjnej organizmu. Wspomaga trawienie Podobnie jak tradycyjny czosnek, cebula czarownic usprawnia pracę jelit oraz zapobiega powstawaniu wzdęć i zaparć. Warto wiedzieć, że może być także wykorzystany w stanach upośledzonego wytwarzania żółci, ponieważ posiada właściwości żółciotwórcze i żółciopędne. Odchudzanie Czosnek niedźwiedzi zawiera allicynę, która współdziałając z selenem zwiększa przemianę materii poprzez wzmożoną termogenezę. Temperatura ciała się zwiększa, gdyż organizm szybciej trawi spożywany pokarm. Co więcej, allicyna zmniejsza apetyt i zapotrzebowanie organizmu na kalorie, a zwiększa spalanie zapasów zgromadzonych w tkance tłuszczowej, co w sposób znaczący ułatwia utratę zbędnych kilogramów. Cholesterol Substancje aktywne zawarte w dzikim czosnku podwyższają poziom „dobrego” cholesterolu HDL, a także obniżają poziom trójglicerydów oraz cholesterolu LDL, przez co zmniejsza się ryzyko wystąpienia miażdżycy, a w związku z nią także zawału serca, udaru mózgu czy choroby wieńcowej. Nadciśnienie Swój pozytywny wpływ na układ krwionośny czosnek niedźwiedzi zawdzięcza przede wszystkim adenozynie, której posiada około 20 razy więcej niż czosnek pospolity. Substancja ta zmniejsza ryzyko zakrzepów, ponieważ rozrzedza krew, czyniąc ją mniej lepką, co poprawia jej przepływ w naczyniach krwionośnych. Czosnek niedźwiedzi poprzez rozszerzenie naczyń krwionośnych, zapobiega również nadciśnieniu. Warto wiedzieć, że roślina ta zawiera duże ilości żelaza – podstawowego składnika hemoglobiny, odpowiadającego za transport tlenu w czerwonych krwinkach. Oczyszczanie organizmu Związki siarki są znane i cenione także za swoje właściwości odtruwające. Wspomagają wątrobę w procesie neutralizowania toksyn, działając jak filtr oczyszczający – wiążą metale ciężkie i nikotynę w związki, które są następnie wydalane z organizmu. Ponadto, reszta kwasu siarkowego może zobojętnić wiele innych trujących związków. Zwalczanie pasożytów Czosnek niedźwiedzi jest bardzo skuteczną bronią przeciw pasożytom układu pokarmowego, takim jak glisty, owsiki czy nawet tasiemce. Co więcej, roślina ta stymuluje produkcję immunoglobulin – przeciwciał, które biorą udział we wszystkich reakcjach odpornościowych, przez co mobilizują organizm do walki z patogenami. Cukrzyca Według badań przeprowadzonych przez japońskich naukowców, związek obecny w cebuli czarownic – aliksyna – w połączeniu z wanadem, skutecznie obniża stężenie glukozy we krwi zarówno w cukrzycy typu I, jak i cukrzycy typu II. Na włosy Zawarta w czosnku leśnym siarka, będąca podstawowym składnikiem keratyny – białka skóry, włosów i paznokci, pomaga utrzymać je w doskonałym stanie. Gdy jej brakuje cera staje się blada i zmęczona, a włosy i paznokcie kruche i łamliwe. Stosowanie nalewki z dzikiego czosnku zewnętrznie ogranicza wypadanie włosów, a także pozostawia je lśniące. Dlatego właśnie czosnek niedźwiedzi jest bardzo cenionym składnikiem diety dla urody. Dla kobiet w ciąży Czosnek leśny, spożywany w umiarkowanych ilościach polecany jest kobietom w ciąży, z uwagi na ogromną ilość witamin i minerałów niezbędnych do prawidłowego rozwijania się płodu. Prawie wszystkie składniki mineralne, znajdujące się w suplementach polecanych ciężarnym, można odnaleźć w czosnku niedźwiedzim, a co istotne, nie zawierają one zbędnych dodatków. Zawsze jednak, przed włączeniem tej rośliny do diety kobiety ciężarnej skonsultujmy tę decyzję z lekarzem prowadzącym. Trądzik Czosnek niedźwiedzi doskonale sprawdzi się w przypadku osób, które zmagają się z uporczywym trądzikiem – siarka ma bowiem właściwości, które łagodzą stany zapalne. Stosowany zewnętrznie, jako składnik domowych maseczek na bazie jogurtu czy miodu, posiada właściwości antybakteryjne i dezynfekujące, które przyspieszają proces gojenia się zmian. Zmniejsza ryzyko rozwoju nowotworów Niewiele osób wie, że czosnek niedźwiedzi jest najbogatszą w związki siarki rośliną w Europie. To właśnie ten makroelement odpowiada za unikalne, antynowotworowe właściwości tej rośliny, gdyż działa jak silny przeciwutleniacz. Związki siarki z jednej strony chronią organizm przed działaniem wolnych rodników, a z drugiej stymulują układ odpornościowy do zwalczania komórek nowotworowych. Ostatnie badania wykazały, że czosnek niedźwiedzi, a w szczególności związki w nim zawarte, są wyjątkowo skuteczne wobec glejaka, który jest odmianą raka mózgu oraz mogą być używane jako forma wspomagająca leczenie nowotworów, takich jak rak żołądka, jelita grubego i okrężnicy. Dawkowanie Uważa się, że korzystne, prozdrowotne działanie czosnku leśnego można zauważyć przy regularnym spożyciu, a dobowa dawka powinna wynosić około 3 do 5g. Przy częstym spożywaniu nie należy przekraczać zalecanej dawki dziennej, gdyż przedawkowanie może spowodować uszkodzenie wątroby. Przeciwwskazania i skutki uboczne Czosnek niedźwiedzi uważany jest ogólnie za roślinę bezpieczną w stosowaniu. Jednakże nie powinien być on spożywany przez osoby cierpiące na wrzody żołądka i dwunastnicy. Szczególną ostrożność powinny zachować kobiety w ciąży, a także osoby, przyjmujące leki przeciwzakrzepowe, ponieważ cebula czarownic ma właściwości powodujące rozrzedzenie krwi. Opisano również przypadki pacjentów, którzy wykazywali reakcje alergiczne na niektóre składniki zawarte w czosnku. Jak spożywać i stosować? Podczas obróbki termicznej czosnek traci część swojego charakterystycznego smaku i właściwości leczniczych, dlatego najlepiej spożywać go na surowo. Jego świeże liście można dodawać do sałatek, past oraz twarogów. Można go stosować nie tylko wewnętrznie, ale także zewnętrznie w postaci maseczki czy okładów. Przyprawa Do czego możemy dodać tę zdrową przyprawę? Na pewno poprawi ona smak sałatek przygotowanych ze świeżych warzyw. Można nią także posypać zupę, której nada wyrazisty smak. Musimy pamiętać jednak, aby przyprawę dodać po ugotowaniu, w przeciwnym razie straci swoje lecznicze właściwości. Suszony czosnek niedźwiedzi jest także bardzo częstym składnikiem mieszanek przyprawowych, które dodaje się do dań mięsnych, a także sosów. Jest składnikiem nadającym ciekawy smak daniom pieczonym i smażonym. Marynowany Z taką wersją czosnku najczęściej możemy się spotkać w Niemczech, gdzie jest on bardzo popularny. Aby go przyrządzić wystarczy łodyżki czosnku leśnego umieścić w słoiku, lekko posolić i zalać oliwą lub olejem. W takiej formie może być przechowywany nawet przez rok. Marynowany czosnek niedźwiedzi możemy podawać do mięs lub jako dodatek do makaronów lub sałatek. Mrożony Doskonałą formą przechowania czosnku „na czarną godzinę”, bez utraty cennych właściwości leczniczych, jest jego zamrożenie. Świeżo zebrane liście, umyte i pokrojone, a następnie włożone do zamrażarki, możemy wykorzystać do przygotowania pesto, farszów czy jako dodatek do past, na przykład pasty jajecznej. „Niedźwiedzia” nalewka Nalewka wykonana z czosnku niedźwiedziego, stosowana doustnie, posiada wiele dobroczynnych właściwości. Jest bogata w witaminy, jej wypijanie wzmacnia odporność, a także działa oczyszczająco na nerki. Co ciekawe, ze względu na dużą zawartość siarki, taką nalewkę można także wcierać w skórę głowy. Wystarczą jedynie dwie łyżki przed umyciem głowy, a włosy staną się odżywione oraz zaczną szybko rosnąć. Przepisy z czosnkiem niedźwiedzim Z cebuli czarownic można przygotować wiele smacznych i pożywnych potraw. Czosnek niedźwiedzi można także traktować jako dodatek nadający wyrazisty smak wielu daniom. Pesto Potrzebne składniki: świeże liście czosnku niedźwiedziego, oliwa z oliwek extra virgin, sól. Wykonanie: umyte i osuszone liście czosnku leśnego miksujemy z oliwą i odrobiną soli. Po przełożeniu go do mniejszych słoiczków, pesto ugniatamy dokładnie łyżką i zalewamy taką ilością oliwy, by przykrywała zawartość słoika. W ten sposób pesto będzie naturalnie zakonserwowane i zdolne do przetrwania w lodówce nawet przez kilka miesięcy. Takie pesto przydaje się niemal do wszystkiego – do kasz, ryżu, gotowanych i pieczonych ziemniaków, jajek czy makaronów. Można nim posmarować także pieczywo – na chlebie razowym stanie się wzmacniającym i oczyszczającym pokarmem. Zupa krem z czosnku niedźwiedziego Potrzebne składniki: 150g liści dzikiego czosnku, 1 cebula, 1 por, 3 ziemniaki, 3 łyżki oleju słonecznikowego, 1 łyżka masła, 1 litr bulionu, 150 ml śmietanki 30%, sól, pieprz. Wykonanie: cebulę i pora kroimy w półpierścienie, a ziemniaki w kostkę. Rozgrzewamy olej roślinny z masłem, a następnie dodajemy pora, cebulę i dusimy do miękkości. Dodajemy ziemniaki i gorący bulion. Gotujemy wszystkie składniki do miękkości ziemniaków. Gdy są one ugotowane, całość uzupełniamy o śmietankę i posiekany czosnek niedźwiedzi. Doprawiamy solą oraz pieprzem do smaku. Całość miksujemy blenderem. Zupę z dzikiego czosnku podajemy na gorąco, najlepiej z grzankami z żytniego chleba. Sałatka z czosnku Potrzebne składniki: 150g liści czosnku niedźwiedziego, 3 jajka ugotowane na twardo, 2 świeże ogórki gruntowe, 2 łyżki śmietany, 2 łyżki majonezu, sól, pieprz. Wykonanie: jajka kroimy w kostkę, czosnek w paski, a ogórki w plasterki, a następnie wszystkie składniki mieszamy ze sobą i dodajemy śmietanę, majonez, pieprz oraz sól do smaku. Taką sałatkę z leśnego czosnku można podawać jako przekąskę albo dodatek do ryby czy mięsa. Nalewka Potrzebne składniki: 2 szklanki świeżych lub suszonych liści czosnku, 1 litr wódki. Wykonanie: świeże liście czosnku dokładnie myjemy i pozostawiamy do wyschnięcia. Następnie siekamy je na małe kawałki, wsypujemy do butelki i zalewamy alkoholem. Butelkę powinniśmy przechowywać w ciepłym miejscu przez około 3 tygodnie. Nalewkę najlepiej jest spożywać 3-4 razy dziennie, wypijając od 10 do 15 kropelek alkoholu rozcieńczonego w niewielkiej ilości wody. Tak przygotowana nalewka nadaje się do picia od roku do nawet 3 lat, jednakże zaleca się przygotowywać taki eliksir co rok. Cena Czosnek można kupić w sklepach zielarskich, internetowych, a szczególnie tych ze zdrową żywnością. Cena rozdrobnionych, suszonych liści wynosi około 3,5 do 4 zł za 25g produktu. Istnieje także możliwość nabycia gotowego pesto z czosnku leśnego, którego cena waha się w granicach 8 – 11 zł za 100g. Dostępny jest także czosnek niedźwiedzi w kapsułkach lub tabletkach. W zależności od producenta i jakości preparatu ceny wynoszą od 10 do około 35 zł.